Ο σκοπός της ύπαρξης των μαστών είναι να παράγουν γάλα για να τραφεί το παιδί που θα γεννηθεί. Τόσο η ωρίμανση και η ανάπτυξη των μαστών, όσο και η προπαρασκευή για θηλασμό, αλλά και ο ίδιος ο θηλασμός, καθοδηγούνται από διάφορες ορμόνες και από νευρικά ερεθίσματα, όπως συμβαίνει και με τα υπόλοιπα όργανα που συμμετέχουν στο γυναικείο αναπαραγωγικό σύστημα.
Κατά τη διάρκεια των αναπαραγωγικών χρόνων της ζωής μιας γυναίκας αυτές οι επιδράσεις επαναλαμβάνονται κυκλικά (περίπου κάθε μήνα). Σκοπός των αλλαγών, που κάποια στιγμή λίγο πριν την έλευση της περιόδου γίνονται περισσότερο αισθητές στο μαστό (με το πρήξιμο και φούσκωμα τους) είναι να προετοιμαστούν οι μαστοί σε περίπτωση που γονιμοποιηθεί το ωάριο και η γυναίκα μείνει έγκυος.
Ρόλο κεντρικότερου συντονιστή στην παραγωγή και στις αυξομειώσεις της ποσότητας των παραγόμενων ορμονών που επιδρούν και στους μαστούς έχει μία περιοχή του εγκεφάλου, ο υποθάλαμος. Αυτός «αισθάνεται» το τι συμβαίνει σε ότι αφορά τα επίπεδα των ορμονών στο αίμα (ειδοποιείται, όμως, και από νευρικά ερεθίσματα) και εκκρίνει ειδικές ορμόνες που επιδρούν στα κύτταρα του πρόσθιου λοβού της υπόφυσης, ενός μικρού αδένα που έχει δύο λοβούς (τμήματα) και βρίσκεται κάτω από τον εγκέφαλο, ο οποίος με τη σειρά του παράγει ειδικές ορμόνες που επηρεάζουν τα όργανα του σώματος για να παράγουν τις ορμόνες που ρυθμίζουν την ανάπτυξη και λειτουργία τους, περιλαμβανομένων και των κυττάρων του μαστού.
Πιο αναλυτικά:
Από τον υποθάλαμο παράγονται ο εκλυτικός παράγων προλακτίνης ( PRF), που ερεθίζει τα κύτταρα της υπόφυσης και άλλων οργάνων για να παράγουν προλακτίνη και η γοναδινοτροπινοεκλυτική ορμόνη( GnRH) [εκλυτική ορμόνη των γοναδοτροπινών] που ερεθίζει τα κύτταρα της υπόφυσης για να παράγουν τις ορμόνες : θυλακιοτροπίνη ( FSH = Follicular Stimulating Hormone ) και ωχρινοτρόπο ορμόνη (LH = Luteneizing Hormone) οι οποίες δρώντας στις ωοθήκες ρυθμίζουν την έκκριση των οιστρογόνων και της προγεστερόνης.
Αυτές οι δύο ομάδες ορμονών, μαζί με την προλακτίνη, είναι οι σημαντικότερες ορμόνες για την ανάπτυξη και τη λειτουργία των μαστών.
Τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη παράγονται από τα κύτταρα των ωοθυλακίων (στις ωοθήκες) και ασκούν την επίδραση τους στα κύτταρα των πόρων και των αδενοκυψελών του μαστού προκαλώντας την αύξηση και ωρίμανση τους. Για να ασκηθεί η συγκεκριμένη δράση, όμως, είναι απαραίτητη η παρουσία της προλακτίνης.
Τα οιστρογόνα είναι τρία: η οιστραδιόλη, η οιστρόνη και η Οιστριόλη.
Στην αναπαραγωγική ηλικία της γυναίκας η κύρια πηγή παραγωγής οιστρογόνων είναι τα κύτταρα των ωοθυλακίων (προκύπτουν δε από τη μετατροπή των ανδρογόνων, δηλαδή της ανδροστενδιόνης και της τεστοστερόνης). Το οιστρογόνο που κυρίως παράγεται από τις ωοθήκες είναι η οιστραδιόλη. Η οιστρόνη παράγεται μακριά από τις ωοθήκες, κυρίως ως αποτέλεσμα μετατροπής της οιστραδιόλης.
Από τα οιστρογόνα που κυκλοφορούν στο αίμα η συντριπτική πλειοψηφία τους είναι δεσμευμένα με πρωτεΐνες του αίματος και μόνο το 2%, περίπου, είναι ελεύθερα και επομένως ενεργά.
Στον μαζικό αδένα τα οιστρογόνα βρίσκονται σε 20πλάσια ποσότητα από εκείνη στο αίμα.
Η εκτός των ωοθηκών παραγωγή οιστρογόνων ξεκινά από τα επινεφρίδια, που εκκρίνουν την ανδροστενδιόνη, μία αντρική ορμόνη, η οποία με τη βοήθεια ενός ειδικού ενζύμου (της αρωματάσης) μετατρέπεται από τα κύτταρα του λιπώδους ιστού και του μαζικού αδένα σε οιστρόνη (διαδικασία που αποκαλείται αρωματοποίηση). Στις παχύσαρκες γυναίκες, που έχουν περισσότερο λιπώδη ιστό, η δραστηριότητα της αρωματάσης είναι πολλαπλάσια σε σύγκριση με εκείνης των γυναικών με φυσιολογικό βάρος.
Μετά την εμμηνόπαυση, που οι ωοθήκες παύουν να λειτουργούν, υπάρχει σημαντική μείωση των οιστρογόνων και της προγεστερόνης. Το βασικό πλέον οιστρογόνο είναι η οιστρόνη, που προέρχεται από την διαδικασία της αρωματοποίησης και η ποσότητα της (τα επίπεδα της) είναι περίπου τα ίδια, όπως πριν από την εμηνόπαυση. Με άλλα λόγια δεν εξαφανίζονται οι γυναικείες ορμόνες με την εμμηνόπαυση, απλά αλλάζει ο τρόπος παρασκευής τους και κυριαρχεί μία μορφή η οιστρόνη και όχι η οιστραδιόλη.
Η προλακτίνη, που παράγεται από ειδικά κύτταρα της υπόφυσης, του πλακούντα και από κύτταρα άλλων περιοχών του σώματος, είναι σημαντική καθώς βοηθά στην ωρίμανση των κυττάρων στις αδενοκυψέλες ( όπου παράγεται το γάλα) και στους γαλακτοφόρους πόρους. Επίσης συμβάλει στην παρασκευή σημαντικών συστατικών του γάλακτος (πρωτεϊνών, λιπιδίων κ.λ.π.) και στη διατήρηση της γαλακτοφορίας.
Εκτός, όμως, από τις βασικές ορμόνες που αναφέρθηκαν προηγουμένως, επίδραση στους μαστούς ασκούν και άλλες ορμόνες, όπως : η ινσουλίνη, η κορτιζόλη, το ανθρώπινο πλακουντιακό λακτογόνο, η αυξητική ορμόνη, η θυρορμόνη
Να σημειωθεί, ότι στη γενικότερη ισορροπία του γυναικείου οργανισμού (και στον μαστό) συμβάλλουν και οι ανδρικές ορμόνες (ανδροστενδιόνη και τεστοστερόνη) που παράγονται από τις ωοθήκες.
Τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη ασκούν τις δράσεις τους συνδεόμενα με ειδικούς υποδοχείς που υπάρχουν μέσα στα κύτταρα του μαζικού αδένα. Οι υποδοχείς είναι χημικές ενώσεις που όταν ενεργοποιηθούν από τις ορμόνες επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τη λειτουργία ορισμένων γονιδίων που καθορίζουν την ανάπτυξη και τη συμπεριφορά των κυττάρων.
Οι ορμονικοί υποδοχείς είναι δύο ειδών: αυτοί που ενεργοποιούνται από τα οιστρογόνα (οιστρογονικοί υποδοχείς) και εκείνοι που ενεργοποιούνται από την προγεστερόνη (προγεστερονικοί υποδοχείς).
Και τα καρκινικά κύτταρα ενός όγκου στο μαστό έχουν τέτοιους υποδοχείς, οι οποίοι μπορεί να αναγνωριστούν με ειδικές εξετάσεις. Όταν τα καρκινικά κύτταρα έχουν πολλούς τέτοιους υποδοχείς ο όγκος χαρακτηρίζονται ως ορμονοευαίσθητος, ενώ σε έλλειψη τους πρόκειται για ορμονοάντοχο (ή απλά όρμονο αρνητικό) όγκο.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Καθώς όλα αυτά είναι δύσκολα κατανοητά, αυτό που πρέπει να γίνει αντιληπτό είναι ότι η διαμόρφωση του μαστού και οι αλλαγές που δημιουργούνται στους μαστούς των εγκύων και των γυναικών που θηλάζουν προκύπτει από έναν πολύπλοκο μηχανισμό επιδράσεων διαφόρων ορμονών, όπου σημαντικό ρόλο έχει η προλακτίνη, οι γυναικείες ορμόνες (οιστρογόνα, προγεστερόνη), αλλά και με έμμεσο τρόπο και οι ανδρικές ορμόνες που υπάρχουν στο γυναικείο σώμα.