Το υπερηχογράφημα δεν χρησιμοποιεί ακτινοβολία για να ανασυνθέσει την εικόνα του εσωτερικού των ανθρώπινων οργάνων. Η λειτουργία του στηρίζεται στην εκπομπή πολύς υψηλής συχνότητας ακουστικών κυμάτων (παλμών),1 έως 50 megahertz, που δεν είναι αντιληπτά από το ανθρώπινο αυτί και τα οποία διεισδύουν στο σώμα και κατά την πορεία τους εντός αυτού αντανακλώνται από τα όρια των ιστών (από τις διαχωριστικές επιφάνειες τους), επιστρέφοντας πίσω όπου συλλαμβάνονται από έναν ειδικό ανιχνευτή και ανάλογα το πόσο βαθιά στο σώμα ταξίδεψαν, στην αντίσταση που βρήκαν και στο χρόνο που χρειάστηκαν στη διαδρομή τους μετατρέπονται από ειδικό επεξεργαστή σε εικόνα δύο διαστάσεων, που με τα σύγχρονα πλέον μηχανήματα δίνει πολύ καθαρές εικόνες για το τι υπάρχει μέσα στο ανθρώπινο σώμα, στην περίπτωση μας στον μαστό. Το μήκος εκπομπής κυμάτων που χρησιμοποιούνται από το μηχάνημα εξαρτάται από το πόσο βαθιά είναι η περιοχή που ελέγχεται (στο μαστό χρησιμοποιούνται μικρότερες συχνότητες).
Ο πομπός και ο δέκτης των κυμάτων βρίσκονται στο ίδιο εξάρτημα (που έχει καθιερωθεί να ονομάζεται ηχοβολέας) και το οποίο μετακινείται πάνω στην περιοχή του σώματος που εξετάζεται, στην περίπτωση μας στο μαστό, (σαρώνει το όργανο) δίνοντας μία πλήρη εικόνα όλου του οργάνου σε πραγματικό χρόνο, δηλ. την ώρα που γίνεται η εξέταση. Η εικόνα δίνει περισσότερες πληροφορίες, αν ο γιατρός αλλάξει τη γωνία του πομπο-δέκτη προς τον μαστό ή αυξομειώσει την πίεση που ασκεί πάνω στην προς εξέταση περιοχή.
Η γυναίκα πρέπει να είναι άνετα ξαπλωμένη (ύπτια) , αλλάζοντας τη θέση της αν το ζητήσει ο γιατρός. Το χέρι της το τοποθετεί πίσω από το κεφάλι. Στον ηχοβολέα ή στο στήθος τοποθετείται ειδικό παχύρρευστο υγρό που διευκολύνει τη διέλευση των υπερήχων, ενώ το δωμάτιο κατά την εξέταση είναι σκοτεινό, για να είναι πιο ευχερής η ανάγνωση της εικόνας στην οθόνη του υπολογιστή.
Το υπερηχογράφημα αποτελεί μία πολύτιμη διαγνωστική εξέταση, είτε όταν χρησιμοποιείται μεμονωμένα, είτε ως συμπληρωματική εξέταση της μαστογραφίας.
Οι βλάβες με τη μορφή μάζας σε πυκνούς μαστούς είναι πιο εύκολο να ανιχνευθούν και να μελετηθούν με το υπερηχογράφημα απ’ ό, τι με τη μαστογραφία, γι’ αυτό και το υπερηχογράφημα συνιστάται ως η αρχική απεικονιστική εξέταση για τη διευκρίνιση κλινικού ευρήματος σε γυναίκες ηλικίας μικρότερης των 40 ετών (εφόσον βέβαια αυτές δεν ανήκουν στην κατηγορία υψηλού κινδύνου), αλλά και για τον έλεγχο γυναικών με πολύ πυκνούς μαστούς (συμπληρωματικά στη μαστογραφία).
Το υπερηχογράφημα μπορεί να ξεχωρίσει αν μία μάζα είναι συμπαγής ή κυστική (που περιέχει υγρό), κάτι που δεν είναι εύκολο να γίνει με την μαστογραφία.
Οι αποτιτανώσεις μπορεί να γίνουν αντιληπτές μόνο αν είναι ικανοποιητικού μεγέθους και αριθμού και αν εντοπίζονται μέσα σε μία μάζα, αλλά το υπερηχογράφημα δεν είναι κατάλληλο για την ανίχνευση και εκτίμηση των μικροαποτιτανώσεων)
Το υπερηχογράφημα χρησιμοποιείται για την:
- αξιολόγηση ψηλαφητών αλλοιώσεων
- περαιτέρω διερεύνηση ευρημάτων στην μαστογραφία ή την μαγνητική μαστογραφία (μπορεί να βοηθήσει στη διάκριση μεταξύ καλοήθειας ή κακοήθειας)
- ανίχνευση μη ψηλαφητής μάζας ή διερεύνηση ασύμμετρης πυκνότητας
- έλεγχος σε μαστούς με ενθέματα
- καθοδήγηση διαδερμικής βιοψίας ή παρακέντησης για κυτταρολογική εξέταση ή βιοψία με ευρύστομη βελόνα
- προεγχειρητικό εντοπισμό μίας αλλοίωσης, με κατάλληλη σήμανση (π.χ. συρμάτινο οδηγό)
- διερεύνηση της κατάστασης των λεμφαδένων της μασχάλης και καθοδήγηση για την παρακέντηση τους, αν είναι εφικτό ή αναγκαίο
Το υπερηχογράφημα υστερεί ως εξέταση προληπτικού ελέγχου σε σύγκριση με την μαστογραφία. λόγω της αδυναμίας του να αναγνωρίσει και να αξιολογήσει τις μικροαποτιτανώσεις.
Αν έχει προηγηθεί μαστογραφία ο γιατρός την ελέγχει για να έχει πλήρη γνώση της κατάστασης και που είναι η περιοχή που πιθανόν είναι αναγκαίο να εστιάσει με το υπερηχογράφημα την προσοχή του περισσότερο.
Ελαστογραφία
Με τη βοήθεια του υπερηχογραφήματος μπορεί να ελεγχθεί η σκληρότητα ενός όγκου, καθώς η πίεση που ασκείται πάνω στον όγκο από την κεφαλή του υπερηχογράφου παραμορφώνει με διαφορετικό τρόπο τον όγκο ανάλογα με το πόσο σκληρός είναι αυτός. Η αυξημένη σκληρότητα αποτελεί ένδειξη πιθανής κακοήθειας. Για να ελαχιστοποιηθούν τυχόν παρερμηνείες στην αξιολόγηση των ευρημάτων, χρησιμοποιείται μία χρωματική κλίμακα για να καταδείξη την σκληρότητα του προς διερεύνηση ευρήματος
Αγγείωση μίας μάζας
Με ειδική τεχνική μμπορεί να απεικονιστεί η αιμάτωση ενός όγκου. Όταν αυτή είναι αυξημένη, τότε η πιθανότητα της κακοήθειας είναι μεγαλύτερη.
3 ή 4 D αναμόρφωση
Τεχνική που βοηθά στην καλύτερη εποπτεία των χαρακτηριστικών μίας βλάβης, δίνωντας τρισδιάστατη μορφή στην εικόνα.