Στον καρκίνο του μαστού, όπως και σε κάθε καρκίνο που αφορά συμπαγή όργανα, η θεραπεία έχει διπλή στόχευση. Η πρώτη είναι η αφαίρεση ή η καταστροφή του αρχικού όγκου στο όργανο που αναπτύχθηκε και στην γύρω περιοχή (αφορά συνήθως τους λεμφαδένες κοντά στον όγκο) και η δεύτερη η καταπολέμηση τυχόν άλλων εστιών που είχαν προλάβει να δημιουργηθούν μακριά από την αρχική εστία πριν την αφαίρεση της (άσχετα με το αν είναι εμφανείς ή είναι ακόμα τόσο μικρές που δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτές).
Η χειρουργική και η ακτινοθεραπεία είναι θεραπείες που έχουν ως στόχο τους την αφαίρεση ή την καταστροφή της πρωτοπαθούς εστίας. Είναι δηλ. τοπικές ή τοπικο-περιοχικές θεραπείες (η προσθήκη της λέξης «περιοχικές» προσδιορίζει ότι θεραπευτικός στόχος είναι και η γύρω από τον πάσχοντα μαστό περιοχές όπου υπάρχουν λεμφαδένες ( όπως π.χ στην για τον καρκίνο του μαστού η σύστοιχος προς τη βλάβη μασχάλη, η υπερκλείδιος περιοχή και κατά μήκος των έσω μαστικών αγγείων – Δες σχετικές πληροφορίες στο κεφάλαιο για την ανατομία του μαστού, στην ενότητα ΓΕΝΙΚΑ).
Για την αντιμετώπιση διαπιστωμένων ή πιθανολογούμενων (υπαρκτών αλλά μη ανιχνεύσιμων) μεταστατικών εστιών ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης τους είναι να χορηγηθούν φαρμακευτικές ουσίες που μπορούν να φτάσουν σε όλα τα κύτταρα σε όλες τις περιοχές του οργανισμού και οι οποίες έχουν την ικανότητα να καταστρέψουν ή να εμποδίσουν την ανάπτυξη τυχόν υπαρχόντων καρκινικών κυττάρων. Επίσης σε περιπτώσεις που επιδιώκεται σμίκρυνση του όγκου ή αυτός δεν είναι χειρουργήσιμος τότε ενδείκνυται και πάλι η χορήγηση αντικαρκινικών φαρμάκων.
Αυτές οι ουσίες (αντικαρκινικά φάρμακα) εντάσσονται είτε στην κατηγορία των χημειοθεραπευτικών, είτε της ορμονοθεραπείας, είτε της στοχευμένης θεραπείας είτε πρόσφατα της ανοσοθεραπείας. Επειδή δε δρουν σ’ όλο τον οργανισμό και όχι μόνο τοπικά ονομάζονται : συστηματικές θεραπείες.
Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζεται μία αδρή και όσον το δυνατόν κατανοήτη προσέγγιση μίας θεραπευτικής μεθόδου και των ιδιαιτεροτήτων της.
ΧΗΜΕΙΟΘΕΡΑΠΕΙΑ
Χημειοθεραπεία είναι η αντικαρκινική συστηματική θεραπεία με φαρμακευτικές ουσίες που σκοπό έχει τη καταστροφή των καρκινικών κυττάρων. Η επίδραση τους είτε σκοτώνει τα κύτταρα, είτε αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό τους ( γι΄ αυτό και όσα ανήκουν στην πρώτη κατηγορία ονομάζονται κυτταροτοξικά, ενώ όσα ανήκουν στη δεύτερη ονομάζονται κυτταροστατικά. Το μειονέκτημα των φαρμάκων αυτών είναι πως δεν δρουν επιλεκτικά (δηλ μόνο στα καρκινικά κύτταρα), αλλά σε κάθε κύτταρο του οργανισμού που πολλαπλασιάζεται, με μεγαλύτερη επίδραση σ’ αυτά που πολλαπλασιάζονται ταχύτερα. Απ’ αυτή την “ανειδίκευτη” δράση αυτών των φαρμάκων προκύπτουν πολλές από τις παρενέργειες τους ( π.χ. πτώση τριχών, μείωση κυττάρων του αίματος).
Κυτταρικός κύκλος είναι το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από την μία διαίρεση ενός κυττάρου μέχρι την επόμενη. Σε αυτό το χρονικό διάστημα λαμβάνουν χώρα αυστηρά καθορισμένες μοριακές και ενδοκυτταρικές διεργασίες που οδηγούν στο διπλασιασμό του γενετικού υλικού (του DNA) έτσι ώστε κάθε ένα από τα δύο θυγατρικά κύτταρα που θα προκύψουν από τη διαίρεση του κάθε κυττάρου να έχει πλήρες νέο γενετικό υλικό ( αυτού του είδους τον πολλαπλασιασμό, δηλ τα δύο νέα κύτταρα να έχουν πλήρες – με δύο έλικες -DNA, ονομάζεται μίτωση. Ενώ ο διπλασιασμός που καταλήγει στην παραγωγή δύο κυττάρων που το καθένα τους έχει μοιραστεί από μία έλικα DNA από το αρχικό κύτταρο, λέγεται μείωση και αφορά την παραγωγή των σπερματοζωαρίων και των ωαρίων. Ο κυτταρικός κύκλος, όπως αναφέρθηκε. χαρακτηρίζεται από συγκεκριμμένες σταθερές διαδοχικές διαδικασίες που της ταξινομούμε σε διάφορες φάσεις (στάδια), ανάλογα με το τι συμβαίνει στο εσωτερικό του κυττάρου.
Ο ρυθμός ανάπτυξης ενός όγκου ( δηλ. με πόση ταχύτητα αναπτύσσεται) εξαρτάται από 3 βασικές παραμέτρους:1)το πόσο διαρκεί ο κάθε κυτταρικός κύκλος (διάρκεια του κυτταρικού κύκλου). Αυτός σε άλλες περιπτώσεις είναι ταχύς, σε άλλες πιο αργός, 2)το ποσοστό των πολλαπλασιαζόμενων κυττάρων ενός όγκου (κλάσμα ανάπτυξης), δηλ. πόσα κύτταρα ενός όγκου βρίσκονται σε διαδικασία πολλαπλασιασμού (μία παράμετρος που όπως είδαμε εκτιμάται και στο βαθμό κακοήθειας και την κατάταξη των υποτύπων του καρκίνου) 3) από τον παράγοντα κυτταρικής απώλειας. Τα κύτταρα εκτός από το να ζουν και να πολλαπλασιάζονται, πεθαίνουν κιόλας. Έτσι ο κυτταρικός πληθυσμός ενός όγκου υφίσταται και απώλειες (θανάτους). Ο θάνατος που δεν προκύπτει από την επίδραση εξωτερικών παραγόντων (π.χ. τραυματισμός), αλλά από τις εσωτερικές ρυθμίσεις των ίδιων των κυττάρων, ονομάζεται στην ιατρική ορολογία: απόπτωση.
Το μέγεθος ενός όγκου που διαπιστώνουμε κάθε φορά ( π.χ. με τη μαστογραφία ή τον υπέρηχο) είναι αποτέλεσμα της λεπτής ισορροπίας που υπάρχει ανάμεσα στη διαδικασία της παραγωγής νέων κυττάρων και της καταστροφής- του θανάτου- κάποιων άλλων κυττάρων του όγκου.
Η χημειοθεραπεία καταστρέφει τα καρκινικά κύτταρα σταματώντας την ανάπτυξη η τον πολλαπλασιασμό τους και αυτό συμβαίνει γιατί τα διάφορα φάρμακα που χρησιμοποιούνται παρεμβαίνουν, ανάλογα με ιδιότητές του καθενός, σε ένα ή περισσότερα σημεία του κυτταρικού τους κύκλου. Γι΄αυτό και κατά κανόνα χορηγείται συνδυασμός φαρμάκων, για να καταπολεμήσει όσο το δυνατόν περισσότερα καρκινικά κύτταρα, αφού δεν βρίσκονται όλα στην ίδια φάση πολλαπλασιασμού κατά τη χορήγηση της θεραπείας.
- Νεοεπικουρική χημειοθεραπεία ονομάζεται αυτή που δίνεται πριν από την εφαρμογή άλλων θεραπειών και έχει ως στόχο να βοηθήσει αυτές να πραγματοποιηθούν επιτυχώς ή να καταστούν πιο ευχερείς. Π.χ. στον καρκίνο του μαστού όταν ένα όγκος είναι πολύ μεγάλος σε σχέση με το μέγεθος του στήθους, τότε η νεοεπικουρική θεραπεία μπορεί να τον μικρύνει και να καταστήσει εφικτή μία εγχείρηση με διατήρηση του στήθους. Άλλη περίπτωση είναι ο φλεγμονώδης καρκίνος, όπου με την νεοεπικουρική θεραπεία “μαζεύεται” η διάχυτη επέκταση του καρκίνου στον μαστό και στο δέρμα και καθίσταται πιο ασφαλής η επέμβαση της μαστεκτομής.
- Επικουρική χημειοθεραπεία ονομάζεται η χορήγηση της χημειοθεραπείας μετά τη χειρουργική επέμβαση σε ασθενείς με καρκίνο μαστού που έχουν αυξημένη πιθανότητα να εμφανίσουν στο μέλλον υποτροπή της νόσου. Η επικουρική χημειοθεραπεία βοηθά ( επικουρεί) τη χειρουργική θεραπεία μειώνοντας την πιθανότητα να εμφανιστεί αργότερα υποτροπή της νόσου.
- Πρώτης ή δεύτερης γραμμής χημειοθεραπεία. Όταν πρώτοχορηγείται σε μία ασθενή χημειοθεραπεία αυτή ονομάζεται αρχική ή πρώτης γραμμής. Όταν εμφανιστεί υποτροπή της νόσου και υπάρχει ανάγκη για νέα χημειοθεραπεία (με άλλα φάρμακα) τότε αυτή ονομάζεται δεύτερης γραμμής. Με την πρόοδο της επιστήμης και τα περισσότερα χρόνια που επιβιώνουν οι ασθενείς υπάρχει και τρίτης γραμμής, όταν η υποτροπή παραμένει ή επανεμφανίζεται.
- Στοχευμένη είναι η θεραπεία μέσω εξανθρωποιημένων μονοκλωνικών αντισωμάτων που στρέφονται εκλεκτικά εναντίον μορίων (αντιγόνων) που βρίσκονται ενδοκυττάρια ή στην εξωτερική επιφάνεια της κυτταρικής μεμβράνης τα οποία αντιγόνα αποτελούν το ογκογόνο ερέθισμα κλειδί στο πολλαπλασιασμό των καρκινικών κυττάρων είτε άμεσα είτε έμμεσα.
- Υψηλή δόση χημειοθεραπείας ή μεγαθεραπεία είναι η χορήγηση υψηλών δόσεων χημειοθεραπείας που καταστρέφοει (καταστέλλει) τον μυελό των οστών ( μυοκατασταλτική χημειοθεραπεία) με στόχο να υπερνικήσει την αντίσταση των καρκινικών κυττάρων στη συμβατή χημειοθεραπεία και την εκρίζωση του νεοπλάσματος . Η διαδικασία αυτή, όμως, επειδή καταστρέφει το όργανο [παραγωγής του αίματος θα πρέπει να ξεκινήσει από προηγουμένως έχει γίνει συλλογή αρχέγονων αιμοποιητικών κυττάρων που χορηγούνται μετά τη θεραπεία στην ασθενή για να διατηρήθει η παραγωγή αιμοσφαιρίων.
- Ένταση δόσης ενός φαρμάκου είναι η ποσότητα του φαρμάκου που χορηγείται στη μονάδα του χρόνου ανεξάρτητα από την οδό ή το σχήμα χορήγησης και εκφράζεται με mg/m2/εβδομάδα.
- Συνήθως δεν χορηγείται μόνο ένα φάρμακο (Μονοθεραπεία) για την αντιμετώπιση ενός καρκίνου, αλλά συνδυασμός φαρμάκων ( πολυχημειοθεραπεία) με στόχο την επίθεση επί των καρκινικών κυττάρων που βρίσκονται σε διάφορες φάσεις του κυτταρρικού κύκλου, αυξάνωντας έτσι τη δραστικότητα της θεραπείας. Ο σνδυασμός φαρμάκων ονομάζεται χημειοθεραπευτικό σχήμα. Αυτά που χορηγούνται στις ασθενείς είναι εκείνα που ουνδυασμός τους έδειξε σε συγκριτικές μελέτες την καλύτερη αποτελεσματικότητα.
- Η δόση (δοσολογία) κάθε φαρμάκου καθορίζεται ανάλογα με την επιφάνεια σώματος της ασθενούς ( που προσδιορίζεται από το βάρος και το ύψος της), αλλά και από τη γενικότερη κατάσταση υγείας της και το στάδιο της νόσου. Το ποιές δόσεις είναι καλά ανεκτές και ποιές μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές βλάβες ή ακόμα και μοιραία κατάληξη είναι γνωστές στους γιατρούς από τα σχετικά πειράματα και μελέτες που έχουν προηγηθεί πριν από την έγκριση προς χρήση του κάθε φαρμάκου.
Ανταποκρίσεις
- Μερική ανταπόκριση είναι η μείωση >50% του συνολικού φορτίου του όγκου είτε αντικειμενικά για της μετρητές βλάβες είτε υποκειμενικά για τις μη μετρητές βλάβες (απεικονιστική εκτίμηση, κλινική βελτίωση).
- Πλήρης ανταπόκριση είναι η εξαφάνιση όλων των μετρήσιμων βλαβών και επάνοδος των καρκινικών δεικτών σε φυσιολογικά επίπεδα.
- Χρόνος μέχρι την υποτροπή ορίζεται ο χρόνος που μεσολαβεί ως το πρώτο περιστατικό τοπικοπεριοχικής υποτροπή ή εμφάνισης άλλης απομακρυσμένης υποτροπής( μετάστασης) ή νέου καρκίνου στο ετερόπλευρο μαστό ή θανάτου λόγω της νόσου.
- Η ελεύθερη νόσου επιβίωση είναι το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μεταξύ της πρωτοδιάγνωσης και του πρώτου περιστατικού της υποτροπής ή το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί χωρίς νόσο μεταξύ δύο υποτροπών.
- Πενταετής επιβίωση είναι η % αναλογία ασθενών που επιζούν για 5 έτη από κάποιο σημείο της νόσου.
Σκευάσματα που έχουν εγκριθεί από την αρμόδια ευρωπαϊκή υπηρεσία για τον καρκίνο του μαστού
European Medicine Agency (Και Στα Ελληνικά)
( Πατώντας πάνω στο European Medicine Agency συνδέεσται με την υπηρεσία που περιέχει όλες τις λεπτομέρειες για τα χρησιμοποιούμενα εγκεκριμένα φάρμακα από τον Ευρωπαϊκό οργανισμό φαρμάκων. Στη συνέχεια πατώντας το όνομα του φαρμάκου εμφανίζεται η σχετική με τις πληροφορίες επ΄ αυτού σελίδα στα αγγλικά. Προς το κάτω μέρος της σελίδας υπάρχουν οι πληροφορίες σε μορφή PDF και δίπλα σε ποιες γλώσσες είναι μεταφρασμένες. Εκεί θα αναζητήσετε την Ελληνική απόδοση των πληροφοριών σχετικά με το φαρμακευτικό σκεύασμα για το οποίο θέλετε πληροφορίες)
Αντινεοπλασματικά Φάρμακα – Εθνικό Συνταγολόγιο Ε.Ο.Φ. – 2007
- Αιματολογική τοξικότητα
Θρομβοπενία (χαμηλά αιμοπετάλια), ουδετεροπενία (χαμηλά λευκά, ουδετερόφιλα), αναιμία. Αντιμετώπιση με ερυθροποιητίνη, αυξητικούς παράγοντες, μεταγγίσεις
- Γαστρεντρερικές διαταραχές
Η ναυτία ή/και ο έμετος είναι από τις συχνές παρενέργειες που η αντιμετώπιση τουςς , ιδίως κατά την πρώτη χημειοθεραπεία βοηθά στην μείωση του φόβου και στην ένταση της επανεμφάνισης τους στις μετέπειτα θεραπείες.
Η διάρροια και βλεννογονίτιδα. Αντιμετώπιση με κορτικοειδή, μετολκοπραμίδη, ανταγωνιστές σεροτονίνης, λοπεραμίδη
- Καρδιοτοξικότητα
Μυοκαρδιοπάθεια, οξέα συμβάματα στεφανιαίας νόσου, κυρίως σε ασθενείς με προϋπάρχοντα καρδιολογικά προβλήματα
- Αντιδράσεις υπερευαισθησίας
Τοπικές αλλεργικές αντιδράσεις, αναφυλακτική αντίδραση, που αντιμετωπίζονται με αντισταμινικά, κορτικοειδή και αδρεναλίνη.
- Νευροτοξικότητα αισθητικού ή κινητικού τύπου
Που είναι συνήθως δοσοεξαρτώμενη
- Νεφροτοξικότητα
Οξεία ή χρόνια νεφρική ανεπάρκεια από πλατινούχα κυρίως σκευάσματα. Προς αποφυγή της είναι αναγκαία η καλή νεφρική λειτουργία και η σωστή ενυδάτωση του ασθενούς πριν και μετά την χορήγηση της θεραπείας