Σε πολύ παλαιότερες εποχές, μετά την αφαίρεση ενός όγκου, ο χειρουργός τον κρατούσε στα χέρια του, τον περιεργαζόταν, τον έκοβε στη μέση με το νυστέρι και εκτιμούσε, ανάλογα με την εμφάνιση και την σύσταση του το είδος του. Έτσι προέκυψαν προσδιορισμοί όπως “σκίρος” καρκίνος, δηλ. ο πολύ σκληρός, ο “μυελοειδής”, που ήταν μαλθακός σαν μυελός κ.ο.κ. Αυτή ήταν μία πολύ αδρή και πρωτόγονη εξέταση του όγκου και των χαρακτηριστικών του, σε εποχές που η διάγνωση και η θεραπεία της νόσου πλην της χειρουργικής δεν είχαν ακόμα εφαρμοστεί. Ο γράφων έζησε ως νεαρός ειδικευόμενος αυτή την πρακτική από τους μεγαλύτερους του, ιδίως του διευθυντές του, που συνέχιζαν αυτή τη συνήθεια που είχαν αποκτήσει από το παρελθόν, παρόλο που στη συνέχεια ως σύγχρονοι χειρουργοί έστελναν το παρασκεύασμα στο παθολογοανατομικό εργαστήριο, για να εξεταστεί αναλυτικά και να προσδιοριστούν τα χαρακτηριστικά του όγκου.
Σήμερα ισχύει πως ο χειρουργός δεν πρέπει να δει τον όγκο ( αφού οφείλει να τον εξαιρέσει σε υγιείς ιστούς, δηλ. να περιβάλεται από υγιείς ιστούς) και στη συνέχεια να στείλει το τμήμα του μαστού που τον περιέχει για ιστολογική εξέταση, αφού πρώτα το έχει κατάλληλα σημαδέψει, ώστε να μπορεί να γνωρίζει ο παθολογοανατόμος τον προσανατολισμό του αποσταλέντος τμήματος σε σχέση με τον υπόλοιπο μαστό, έτσι που αν κάπου η αφαίρεση είναι ανεπαρκής να ξέρει σπόποια περιοχή να αφαιρέσει επιπλέον ιστό στοχευμένα και όχι σ’ όλη την περιοχή της εκτομής .
Στην εποχή μας στην συντριπτικήπλειοψηφία των περιπτώσεων πριν γίνει η χειρουργική αφαίρεση του καρκίνου πρέπει να έχει τεθεί η διάγνωσή του με κάποιο είδος βιοψίας. Η βιοψία με ευρύστομη βελόνα έχει κερδίσει έδαφος ως πρακτική ενώ και η και η ανοικτή βιοψία δίνουν το απαραίτητο υλικό από τον όγκο, έτσι που ο παθολογοανατόμος να αναλύσει πλήρως τα χαρακτηριστικά του, που συνεχώς γίνονται πιο λεπτομερή, καθώς η έρευνα προχωρά και νέες προσαρμοσμένες σε κάθε τύπο και υπότυπο καρκίνου εμφανίζονται. Κατά τη χειρουργική επέμβαση η ταχεία βιοψία πιστοποιεί αν ο όγκος έχει αφαιρεθεί πλήρως και αν ο λεμφαδένας φρουρός είναι ή όχι διηθημένος από τον καρκίνο.
Από την έρευνα και την επιστημονική παρατήρηση προέκυψαν καινούργιες γνώσεις τόσο για την μορφολογία, όσο και για την συμπεριφορά των διάφορων μορφών καρκίνου (γιατί ο καρκίνος του μαστού δεν έχει μία μορφή ή έναν τύπο). Συχνά οι ειδικοί επιστήμονες συμμετέχουν σε συνέδρια και σε ημερίδες για να συζητήσουν τις νέες εξελίξεις και να συμφωνήσουν στην σωστότερη ταξινόμηση των πολλών μορφών κατρκίνου. Καθώς δε η ονοματολογία που συχνά έχει χρησιμοποιηθεί στα διάφορα είδη του καρκίνου του μαστού είναι μεγάλη και προκαλεί σύγχυση ( στην αρχή κάθε ερευνητής έδινε και έναν δικό του χαρακτηρισμό), η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας μέσα από ειδικές διεργασίες δημοσιεύει, όποτε είναι αναγκαίο, μία ενιαία και αποδεκτή απ’ όλους ταξινόμηση των κακόηθων όγκων του μαστού. Ταξινόμηση με βάση τα ιστολογικά και τ΄άλλα χαρακτηριστικά από εργαστηριακές μεθόδους που αναδεικνύουν την ποικιλομορφία των όγκων που συλλογικά ονομάζουμε καρκίνο του μαστού.
Οι καρκίνοι γενικά , μη διηθητικοί και διηθητικοί, που παρουσιάζονται στο μαστό στην πλειοψηφία τους χαρακτηρίζονται ως αδενοκαρκινώματα, καθώς προέρχονται από τα κύτταρα του μαζικού αδένα που βρίσκονται στις κυψελίδες και στους μικρούς πόρους. Ως το 90% των κακοήθων νεοπλασμάτων του μαστού, παρά τις επιμέρους διαφοροποιήσεις τους, είναι αδενοκαρκινώματα.
Οι κακοήθεις νεοπλασίες από τους άλλους ιστούς που περιλαμβάνονται στο στήθος (αγγεία, ινώδη στοιχεία, νεύρα κ.λ.π) αποτελούν το υπόλοιπο μικρό ποσοστό.
Όπως προαναφέρθηκε η πρόοδος της επιστήμης ανάδειξε χαρακτηριστικά των όγκων σε ιστολογικό, σε μοριακό επίπεδο καθώς και σε επίπεδο γονιδιακών ιδιαιτεροτήτων που παίζουν πλέον σημαντικό ρόλο στην πιο εξατομικευμένη προσέγγιση της κάθε περίπτωσης. Γιά αυτό το λόγο στη σταδιοποίηση του καρκίνου εκτός της ταξινόμησης με βάση τα μορφολογικά κριτήρια, έχουν συμπεριληφθεί πλέον και τα νεότερα μοριακά και γενετικά χαρακτηριστικά ( οι προγνωστικοί παράγοντες).
Ο τρόπος παρουσίασης όλων αυτών των περίπλοκων κατηγοριών και επιμέρους μορφών του καρκίνου θα ήταν κουραστικός, όχι μόνο για τον μη ειδικό αναγνώστη, αλλά και με τον είδικο γιατρό. Έτσι στο i-mastos επιχειρείται η παρουσίαση των διάφορων μορφών σε όδο πιο απλή κατανοητή μορφή.